Tijdens de verbranding van vet en koolhydraten in onze cellen ontstaan schadelijke bijproducten, dit noemen we oxidanten. Het is een onvermijdelijk gevolg van onze zuurstof afhankelijke stofwisseling. Een teveel aan oxidanten veroorzaken oxidatieve schade. Toch hebben oxidanten ook een voordeel in het lichaam. In dit blog vertellen we je hier alles over.
Oxidatieve stress
Oxidatieve stress was lange tijd onbegrijpbaar. In de afgelopen jaren komt er steeds meer belangstelling voor dit onderwerp en begrijpen we steeds beter wat het precies inhoud. Oxidatie betekent letterlijk: verbinding met zuurstof.
Oxidatieve stress wordt gedefineerd als een disbalans tussen oxidanten en antioxidanten wat kan leiden tot schade aan cellen en weefsels. Oxidatieve stress blijkt een oorzaak voor vermoeidheid en chronische ontstekingsziekten waaronder auto immuunziekten, hart- en vaatziekten, kanker, diabetes, metabool syndroom en neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer en ziekte van parkinson.
Onze stofwisseling
In het menselijk lichaam wordt tijdens stofwisselingsreacties met zuurstof oxidanten gevormd. Er zijn verschillende soorten oxidanten die verschillende namen, levensduur en vermogen hebben tot het toebrengen van schade. Voor dit blog behouden we ons tot het bredere begrip ‘oxidanten’.
De verbranding van glucose en vetten verloopt in een aantal stappen waarbij allerlei tussenproducten worden gevormd. Sommige van deze tussenproducten vallen in de categorie oxidanten. Het zijn instabiele hoogactieve deeltjes die een gunstige maar ook ongunstig effect kunnen hebben.
Vervuiling
Stofwisselingsreacties zijn niet te enige bron van oxidanten. Overproductie van oxidanten kan onder meer worden veroorzaakt door milieuverontreiniging, voedseladditieven, medicijnen, tabaksrook, alcohol, zware metalen, zonlicht, röntgenstraling, lichamelijke inspanning, trauma, stress, infecties, ontstekingen, slechte bloedtoevoer, een verhoogde bloedsuiker spiegel, overgewicht en overmatig eten.
Oxidanten als vriend
Of oxidanten vriend of vijand zijn is afhankelijk van de hoeveelheid. Bij een lage concentratie kunnen we ze zien als vriend en bij een hoge concentratie als vijand. Oxidanten zijn o.a. nodig voor:
Het immuunsysteem. De schadelijke werking van oxidanten kan door het immuunsysteem nuttig worden ingezet tegen het doodmaken van bacteriën.
De cel tot communicatie. Oxidanten hebben een belangrijke rol in de cel tot cel communicatie waaronder geprogrammeerde celdood. Geprogrammeerde celdood is gericht op het recyclen van beschadigde cellen door diverse stressomstandigheden, zoals tekort aan voedingstoffen of virale infecties.
Spiercontracties. Oxidanten spelen een rol in het aanspannen van spieren.
Verdediging tegen oxidanten
Een te hoge productie van oxidanten en/of een te lage activiteit van het antioxidant systeem zorgt voor teveel aan oxidatieve schade. Een juiste balans tussen de productie van oxidanten en de inactiveren door antioxidanten is belangrijk voor het optimaal functioneren van lichaamscellen.
Om schade door oxidanten tegen te gaan hebben cellen een verdedigingsmechanismen ontwikkeld, deze verdediging werkt op twee manieren. Endogene enzymatische antioxidanten en exogene niet-enzymatische antioxidanten. Endogene enzymatische antioxidanten zijn enzymen die je lichaam zelf produceert en de oxidanten weg vangen en onschadelijk maken. Exogene niet-enzymatische antioxidanten komen uit voeding.
Oxidatieve stress en training
Stofwisseling reacties in de spieren tijdens het sporten zorgen voor een productie van oxidanten. Lichte tot matige inspanning zorgt zorgt voor weinig oxidanten maar wordt de intensiteit van de training opgevoerd, ontstaan ook meer oxidanten. Je lichaam is natuurlijk niet dom en met het opschroeven van de trainings intensiteit wordt ook de intensiteit van het endogene oxidant systeem verhoogd. Je lichaam beschermt zichzelf. Het is ook goed om te weten dat oxidanten een positieve werking hebben in de spieren maar bij een teveel echt schadelijk kunnen zijn. Het belang van de juiste trainingsbelasting in combinatie met voldoende exogene antioxidanten uit vooral groente en fruit zijn daarom essentieel.
Voeding die beschermt
Voldoende hoogwaardige eiwitten uit vlees, vis, eieren, schaal- en schelpdieren en de mineralen koper, selenium, mangaan en zink is noodzakelijk voor de vorming van endogene antioxidanten. Naast de verdediging door ons eigen endogene enzymatische anti-oxidant systeem zijn er verschillende voedingsstoffen die bijdragen tot de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress. Hieronder vallen: vitamine C, dat goed oplosbaar is in water. Vitamine E, dat goed oplosbaar is in vet. Daarnaast bestaan er ook veel plantaardige voedingsstoffen met een antioxidant eigenschap. Die vind je onder andere in knoflook, artisjokken, groene thee, blauwe bosbessen, ginseng, tijm en oregano.
Conclusie
Om de balans tussen oxidanten en antioxidanten goed te houden zijn twee dingen noodzakelijk. Het verminderen van oxidatieve stress door het vermijden van roken, alcohol, zware metalen, voedseladditieven, bestrijdingsmiddelen, medicijnen, overmatig zonlicht, een verhoogde bloedsuiker spiegel, overgewicht en teveel calorién eten is daar één van van. Daarnaast wil je voldoende biologische voeding eten met anti-oxidanten, hoogwaardige eiwitten en de mineralen koper, selenium, mangaan en zink.
Bronvermelding
Tan, B. L., Norhaizan, M. E., & Liew, W. (2018). Nutrients and Oxidative Stress: Friend or Foe? Oxidative Medicine And Cellular Longevity, 2018, 1–24. https://doi.org/10.1155/2018/9719584
Filomeni, G., De Zio, D., & Cecconi, F. (2014). Oxidative stress and autophagy: the clash between damage and metabolic needs. Cell Death And Differentiation, 22(3), 377–388. https://doi.org/10.1038/cdd.2014.150
Jakubczyk K, Dec K, Kałduńska J, Kawczuga D, Kochman J, Janda K. Reactive oxygen species - sources, functions, oxidative damage. Pol Merkur Lekarski. 2020 Apr 22;48(284):124-127. PMID: 32352946.
Internetbureau Bestebroer. (z.d.). Antioxidanten bij gezondheid en ziekte | Stichting OrthoKennis. Copyright © Orthokennis - All Rights Reserved. https://www.orthokennis.nl/artikelen/antioxidanten-bij-gezondheid-en-ziekte
Burgerhout, W. (2019). Oxidatieve stress, vloek of zegen? Deel 1 & 2: De samenhang met inspanning. In Sportgericht (Vols. 732–733, pp. 4–4). https://sport-gericht.nl/site/assets/files/1416/sg_2019_4_02_06_burgerhout.pdf
